Ginuvesi è Pisani sò dui seculi ch'elli si luttanu pà u pusessu di a Corsica.
In lu 1284, a flotta pisana hè distrutta da a marina ginuvesa à a Battaglia di a Meloria. Genuva diventa maestra di l'isula.
Notes :
Ginuvesi è Pisani = les Génois et les Pisans (qui se sont longtemps affrontés, surtout pour la possession de la Corse, île où on trouve de nombreux vestiges génois et pisans, notamment des tours génoises près des côtes)
Genuva = Gênes
l'isula = l'île
- Aghju un scagninu di musica.
- E chì musica hè ?
- Hè un scagninu di musica inglese.
- Quale hè chì canta ?
- Hè una donna, ùn la cunnosci.
- È chì canta ?
- Canta una canzona chì passa à spessu nantu à u postu. Mi piace assai !
Notes :
aghju = j'ai
scagninu = cassette (mot moderne, néologisme)
una donna = une femme
ùn = ne ... pas (connaître ...)
attention : quale hè = qui, mais chì = quoi, que, qu'est-ce que
mi piace = (me plaît =) j'aime
assai / assà = monda = beaucoup
Autres mots demandés :
spessu = souvent
nantu à = sur, dessus
A Corsica hè un'isula di clima miditarraniu cun poca acqua d'istate è acqua bundente d'auturnu è di vranu.
U clima pò cambià assai sicondu l'altura : miditarraniu in piaghja, mezu cuntinintale in muntagna è ancu alpinu in alta muntagna.
Notes :
un'isula = une île
istate / estate / statina = été
auturnu / vaghjimu = automne
vranu / veranu / branu = printemps
(et hiver = inguernu / invernu)
cambià = changer
assai / assà = monda = beaucoup
ancu = même
- Pocu fretu nò oghje !
- Dilla puru o Filì, si secca !
- Ci hè un vintacciu ghjilatu ...
- Fora oghje ùn ci stai, vai puru ! Semu di dicembre ...
- Si stà megliu in scola, aiò intremu !
- Ai a raghjone, per una volta ...
Notes :
pocu ... ! = quel ... !
fretu / fritu = le froid
oghje / oghji = aujourd'hui
-acciu = suffixe négatif
dilla puru = tu peux le dire, vai puru = va donc, allons donc
raghjone = raison
A preistoria in Corsica
U neuliticu
L'essare umanu u più anzianu in Corsica hè una donna : a donna di Bunifaziu.
Anu trovu a so tomba in la grotta d'Araguina Sennula, vicinu à Bunifaziu.
Saria stata morta versu 6750 avanti Cristu.
Tandu vivenu in le grotte, in picculi gruppi : cunnoscenu u focu, caccighjeghjanu, pescanu è si vestenu cù e pelle di l'animali. Strumenti è arme sò in petra di u locu o arricata da fora (ussidiana, petra battifocu).
Versi 5000 avanti Cristu, l'omi allevanu bande d'animali.
Prima si tramutavanu assai par piscà o caccighjà, invece avà cumencianu à stà sempre in lu listessu locu.
Notes :
donna = femme
vicinu à = près de
focu = feu
l'omi = les hommes
invece = tandis que
In Corsica ci sò solu 29 abitanti à u chm² (invece chì in Francia a densità media hè di 104) è 153 cumune anu menu di 100 abitanti.
In certi cantoni di l'internu di l'isula (Calinzana, Niolu-Omessa, Zicavu, ...) si trovanu menu di 6 abitanti di chm².
Notes :
ci sò = (sont =) il y a
invece = tandis que
menu di = moins de